Τα τελευταία χρόνια η λογοθεραπεία εξελίσσεται σε αναγκαιότητα για τα περισσότερα παιδιά.
Τι συμβαίνει άραγε; Μήπως είναι μόδα ή φυσική εξέλιξη των πραγμάτων.
Πρέπει να ανησυχείς αν το παιδί σου δε προφέρει σωστά κάποια γράμματα; Τι άλλο πρέπει να παρατηρήσεις για να ελέγξεις αν το παιδί σου έχει ανάγκη βοήθειας;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αύξηση του ενδιαφέροντος, τόσο των γονιών όσο και των εκπαιδευτικών, για την δυσλεξία. Πράγματι η δυσλεξία είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σ΄όλες τις χώρες που συνεχώς τα ποσοστά της αυξάνονται.
Αυτή η αύξηση των ποσοστών δυσλεξίας, δεν κίνησε το ενδιαφέρον μόνο των γονιών, αλλά και του κράτους. Το κράτος το οποίο αποτελεί τον κυριότερο «μοχλό» αντιμετώπισης της, με την παροχή της κατάλληλης αγωγής. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η κατάλληλη αγωγή δεν περιορίζεται μόνο στο σχολείο, αλλά με την βοήθεια της κοινωνίας, η οποία θα εμψυχώσει το δυσλεξικό παιδί για συνεχή προσπάθεια. Επίσης η κοινωνία θα βοηθήσει πολύ με το να δεχτεί το δυσλεξικό παιδί όπως είναι και όχι να το περιθωριοποιήσει
Η δυσλεξία δεν είναι ασθένεια! Είναι μια σύνθετη νευρολογική κατάσταση που έχει ιδιοσυστατική προέλευση.
Τα συμπτώματα μπορεί να επηρεάζουν πολλούς τομείς της μάθησης και της δραστηριότητας, και μπορεί να περιγράφει ως ειδική δυσκολία στην ανάγνωση την ορθογραφία και τη γραπτή γλώσσα.
Ένας ή περισσότεροι από τους τομείς αυτούς μπορεί να επηρεάζονται. Ο χειρισμός των αριθμών και των μουσικών σημείων οι κινητικές λειτουργίες και οι οργανωτικές δεξιότητες μπορεί ακόμα να εμπλέκονται. Ωστόσο σχετίζεται ιδιαίτερα με τον έλεγχο του γραπτού λόγου, αν και ο προφορικός λόγος επηρεάζεται σε κάποιο βαθμό.
Αν και η δυσλεξία είναι ένα πρόβλημα που το αντιμετωπίζουν τα άτομα σε όλη τους τη ζωή κάποια δυσλεξικά άτομα συχνά ανταποκρίνονται επιτυχώς, στην έγκαιρη και κατάλληλη παρέμβαση
Αίτια της δυσλεξίας
Ο προσδιορισμός των βαθύτερων λειτουργικών ανωμαλιών που προκαλούν το φαινόμενο της δυσλεξίας αποτελεί χρόνια τώρα σημείο διαφωνία. Πάντως οι επικρατέστερες απόψεις λένε ότι η δυσλεξία οφείλεται σε 4 διαφορετικές αιτίες,
α) νευρολογικής υπολειτουργίας
β) ελλιπούς ημισφαιρικής κυριαρχίας
γ) γεννητικών ανωμαλιών και
δ) λειτουργικών ανωμαλιών στην αντιληπτική και γνωστική επεξεργασία.
α) Νευρολογικές Υπολειτουργίες:
Από αρκετούς ερευνητές έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι η ειδική δυσλεξία εκδηλώνεται σε άτομα στα οποία επίσης παρατηρούνται ελαφρές λειτουργικές ανωμαλίες νευρολογικής φύσεως.
Τα συμπτώματα αυτά είναι πιθανότερο να παρατηρηθούν σε παιδιά παρά σε εφήβους, περιλαμβάνουν δυσκολίες στην αντίληψη και οργάνωση του χώρου στη διάκριση των αντικειμένων από τον περιβάλλοντα χώρο και ακόμα στην άρθρωση του προφορικού λόγου. Αποτέλεσμα των παρατηρήσεων αυτών ήταν η διαμόρφωση δύο βασικών νευρολογικών θεωριών για την ερμηνεία της δυσλεξίας.
Η πρώτη θεωρία υποστηρίζει ότι η ειδική δυσλεξία είναι αποτέλεσμα μιας αμφίπλευρης ελαττωματικής ανάπτυξης των πίσω περιοχών του εγκεφάλου, η οποία μπορεί να οφείλεται σε ασθένεια ή σε κληρονομικούς παράγοντες. Αυτό είναι πιθανό να προκαλέσει οργανωτικές ανωμαλίες που με τη σειρά τους δημιουργούν προβλήματα στην απόκτηση της αναγνωστικής ικανότητας.
Η δεύτερη θεωρία που προτάθηκε κυρίως από τον Orton υποστηρίζει ότι η ειδική δυσλεξία οφείλεται σε ελαττωματική γενική οργάνωση του εγκεφάλου. Με βάση τη θεωρία αυτή διατυπώθηκαν οι απόψεις που αποδίδουν τη δυσλεξία, σε «καθυστέρηση ωρίμανσης» και «ελαφρά εγκεφαλική δυσλειτουργία», οι οποίες όμως δεν έχουν υποστηριχθεί εμπειρικά.
β) Ελλιπής ημισφαιρική κυριαρχία:
Η θεωρία που αποδίδει την ειδική δυσλεξία στην ελλιπή – ημισφαιρική κυριαρχία βασίστηκε σε τρεις λόγους:
Πρώτο στη διαπίστωση ότι η απώλεια της ομιλίας ήταν αποτέλεσμα τραύματος στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου.
Δεύτερο, στην άποψη ότι η δεξιοχειρία και η μονόπλευρη ευθύνη της ομιλίας οφειλόταν σε έμφυτη λειτουργική υπεροχή του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου.
Τρίτο, ότι η αστάθεια της εγκεφαλικής κυριαρχίας εκδηλώνεται με τη δυσκολία εκτίμησης των εννοιών «δεξιο»-«αριστερο». Η δυσκολία αυτή θεωρείται μια από τις αιτίες των καθρεπτικών λαθών που παρατηρούνται στην ανάγνωση των δυσλεξικών παιδιών. Έτσι η μεγάλη συχνότητα αριστεροχειρίας που παρατηρείται στους προβληματικούς αναγνώστες μαζί με τη σύγχυση στις έννοιες του προσανατολισμού και διεύθυνσης.
Θεωρήθηκαν ως μαρτυρίες για το ρόλο ημισφαιρικής κυριαρχίας, καθώς στους αριστερόχειρες είναι λιγότερο έκδηλη η ημισφαιρική λειτουργική διαφοροποίηση απ΄ότι στους δεξιόχειρες
(γ) Παράγοντες γενετικών ανωμαλιών:
Η «γενετική υπόθεση» ως εξήγηση της ειδικής δυσλεξίας, βασίζεται στη συχνότητα των περιστατικών της δυσλεξίας που παρατηρούνται στα μέλη της οικογένειας του δυσλεξικού παιδιού. Η πιθανότητα ότι η δυσλεξία είναι «οικογενειακή» διατυπώθηκε στις αρχές του αιώνα όταν μετά από συστηματικές παρατηρήσει δυσλεξικών περιπτώσεων, φάνηκε ότι οι κληρονομικοί παράγοντες επενεργούσαν τουλάχιστον σε μερικές περιπτώσεις δυσλεξίας.
(δ) Λειτουργικές ανωμαλίες στην αντιληπτική και γνωστική επεξεργασία:
Δεδομένου ότι η ανάγνωση είναι σύνθετη λειτουργία που εμπλέκει οπτικές και οπτικοαντιληπτικές λειτουργίες, επομένως οι οπτικές κινήσεις διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάγνωση. Σύμφωνα με τον Παυλίδη, ο κυριότερος τύπος οφθαλμικών κινήσεων που χρησιμοποιείται είναι οι σακκάδικες.
Σακκάδικες ονομάζονται οι κινήσεις των ματιών που πραγματοποιούνται κατά την ανάγνωση
Τα δυσλεξικά παιδιά έχουν ανωμαλίες και περίεργες οφθαλμολογικές κινήσεις. Ακόμα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης πραγματοποιούν περισσότερες προσηλώσεις και παλινδρομικές κινήσεις. Οι προσηλώσεις έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και οι σακκαδικές τους κινήσεις είναι λιγότερο αποτελεσματικές. Κάνουν ασυντόνιστες κινήσεις. Οι οφθαλμολογικές κινήσεις των ατόμων με δυσλεξία, κατά την ανάγνωση έχουν ακανόνιστο και ιδιόρρυθμο σχήμα.
Οι ιδιαιτερότητες αυτές των ατόμων με δυσλεξία μπορεί να οφείλονται σε ένα δυσλειτουργικό οπτικοακουστικό σύστημα ελέγχου ή και ένα πιο γνωστικό πρόβλημα σειριοθέτησης ή ακόμα στην αλληλεπίδραση και των δύο παραγόντων.
Ακόμα στα άτομα με δυσλεξία παρατηρείται το φαινόμενο του ασταθούς διοφθαλμικού ελέγχου. Αυτό σημαίνει ότι παρατηρούνται προβλήματα στη σύγκληση των ματιών σε μικρούς στόχους. Δηλαδή τα γράμματα τα βλέπουν θολά ή να κινούνται
Συμπτωματολογία «Δυσλεξίας»
Οι κυριότερες ενδείξεις του προβλήματος είναι οι εξής:
1. Υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ της νοητικής ικανότητας του παιδιού και αναγνωστικής ορθογραφικής επίδοσής του.
2. Το δυσλεξικό παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες στην επεξεργασία των συμβόλων της γραπτής γλώσσας
3. Η ανάγνωσή του διαφέρει ποιοτικά και ποσοτικά απ΄αυτή του κανονικού αναγνώστη.
4. Η αναγνωστική ορθογραφική καθυστέρηση του δεν αποτελεί μέρος μιας γενικότερης μαθησιακής καθυστέρησης του.
Τα συμπτώματα της δυσλεξίας θα μπορούσαμε να τα χωρίσουμε σε 4 μεγάλες κατηγορίες:
(α) ευδιάκριτα χαρακτηριστικά
(β)χαρακτηριστικά της ανάγνωσης και
(γ) χαρακτηριστικά της γραφής – ορθογραφίας.
Πάντως για να χαρακτηριστεί ένα παιδί δυσλεξικό δεν πρέπει να παρουσιάζει απαραίτητα όλα τα παραπάνω συμπτώματα ούτε μόνο ένα από αυτά.
(α) Στα ευδιάκριτα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του δυσλεξικού παιδιού συγκαταλέγονται τα εξής:
– Δυσκολία στη διάκριση αριστερού – δεξιού
– Σύγχυση ως προς το χέρι, μάτι, πόδι
– Δυσκολίες στην αντίληψη των εννοιών της διαζυχής, και διεύθυνσης
– Υπερκινητικότητα
– Ενδεχόμενη κινητική αδεξιότητα
– Δυσκολία στην ικανότητα αντίληψης του χώρου
– Σύγχυση του χρόνου
– Δυσκολία στην επανάληψη πολυσύλλαβων λέξεων
– Δυσκολία στη διάκριση μορφών και στην οπτική μνήμη
– Δυσκολία στην αντιστοιχία οπτικών και ακουστικών
(β) Τα κυριότερα αναγνωστικά λάθη
– Δυσκολία στη διάκριση διαφορετικών λέξεων οι οποίες όμως περιλαμβάνουν ίδια γράμματα (π.σ. ΤΗΣ – ΣΤΗ)
– Δυσκολία στην ανάγνωση και προφορά ασυνήθιστων λέξεων
– Λαθεμένη προφορά φωνηέντων π.χ. «Καθρεπτική ανάγνωση» «Αχ» διαβάζεται «Χα»
– Παρεμβολή άσχετων φωνημάτων στην ανάγνωση λέξεων
– Ενδεχόμενη αντικατάσταση μιας λέξης από άλλη με παρόμοια σημάδια (π.χ. «Σκοτεινός – Μαύρος»)
(γ) Οι δυσκολίες στη γραφή και ορθογραφία
– Ακαταστασία με αποτέλεσμα οι λέξεις να είναι δυσανάγνωστες
– Ατελής ευθυγράμμιση των λέξεων πάνω στο χαρτί
– Γράμματα ή λέξεις γραμμένα «καθρεπτικά»
– Χρήση κεφαλαίων γραμμάτων ανάμεσα στα μικρά
– Παραλείψεις, επαναλήψεις και αντιμεταθέσεις γραμμάτων που αποτελούν τη λέξη.
Μορφές και τύποι δυσλεξίας
Η δυσλεξία, ως πρόβλημα επεξεργασίας του γραπτού λόγου, διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες την επίκτητη δυσλεξία και την ειδική δυσλεξία.
Επίκτητη δυσλεξία
Και αυτή η μορφή δυσλεξίας χαρακτηρίζεται από μια δυσκολία η ανικανότητα του ατόμου στην επεξεργασία του γραπτού λόγου. Η διαφορά όμως από την ειδική δυσλεξία βρίσκεται στο ότι στις περιπτώσεις της επίκτητης δυσλεξίας οι ικανότητες της ανώγνωσης, γραφής και ορθογραφίας έχουν πλήρως αποκτηθεί αλλά χάθηκαν ή ελαττώθηκαν ως αποτέλεσμα εγκεφαλικού τραυματισμού στην πλευρικό-κροταφική χώρα του αριστερού ημισφαιρίου
Ο Geschwimd (1962) ξεχώρισε τρεις τύπους επίκτητης δυσλεξίας. Ο πρώτος χαρακτηρίζεται από σοβαρή ανικανότητα στην κατανόηση του προφορικού και γραπτού λόγου και μια δυσκολία στην παραγωγή ορθογραφημένης γραφής. Ο δεύτερος και λιγότερο συνηθισμένος τύπος χαρακτηρίζεται από σαφή ανικανότητα στην ανάγνωση και γραφή. Ο τρίτος τύπος χαρακτηρίζεται από ανικανότητα στην ανάγνωση αλλά όχι και τόσο στην γραφή.
Ειδική δυσλεξία
Η ειδική δυσλεξία χωρίζεται σε 2 κατηγορίες την «οπτική δυσλεξία» και την «ακουστική δυσλεξία»
Οπτική δυσλεξία: Το πρόβλημα των ατόμων με οπτική δυσλεξία εκδηλώνεται ως δυσκολία στη μάθηση κυρίως διαμέσου της οπτικής λειτουργίας. Ανάμεσα στα έκδηλα χαρακτηριστικά είναι η δυσκολία στη διάκριση σύνθετων σχεδίων στην αντίληψη και αναπαραγωγή οπτικών ακολουθιών καθώς και πιθανή αδεξιότητα στη γενική κινητικότητα
Ακουστική δυσλεξία: Η αναγνώριση της ακουστικής δυσλεξίας ως ξεχωριστής μορφής αδυναμίας στηρίζεται στην άποψη ότι η ανάγνωση, παρόλο που σχετίζεται άμεσα με το οπτικό-συμβολικό σύστημα, υποβοηθείται από ακουστικής φύσεως λειτουργίες, όπως η ικανότητα για τη διάκριση ηχητικών ομοιοτήτων ή διαφορών και η ικανότητα σύνθεσης ήχων σε λέξεις ή αντίστροφα. Κάθε ελάττωμα σε αυτές τις λειτουργίες αναπόφευκτα θα επηρεάσει την αναγνωστική απόδοση.
