Η νηπιακή ηλικία εκτείνεται από το 2ο περίπου έτος ζωής έως το 6ο έτος. Κάπου ανάμεσα στα 2 ½ και στα 3 χρόνια τα παιδιά αρχίζουν να ελέγχουν την παρορμητική νηπιακή συμπεριφορά. Στο παιδικό σταθμό αρχίζουν να παίζουν μαζί αντί για δίπλα-δίπλα όπως κάνουν τα νεότερα παιδιά. Μαθαίνουν να περιμένουν, αν και όχι για πολύ, μπορούν να ελέγχουν τις εκρήξεις τους και μπορούν να χωριστούν από τη μαμά τους και να μείνουν με φίλους.
Καθώς τα παιδιά μεταβαίνουν στη νηπιακή ηλικία εντυπωσιάζονται από την απίστευτη επιτάχυνση με την οποία εμφανίζονται ικανότητες που τα απελευθερώνουν. Ξαφνικά μπορούν να σταθούν, να περπατήσουν , να σκαρφαλώσουν και να τρέξουν. Έχουν την ικανότητα να χειριστούν αντικείμενα, να αγγίξουν, να διαλύσουν πράγματα και να κάνουν κόλπα. Εντυπωσιάζονται και υπερενθουσιάζονται από τη δύναμη της συμπεριφοράς τους. Είναι σαν κάποιος να άφησε ανοιχτή την πόρτα ενός τρομερού οπλοστασίου συμπεριφορών το οποίο δυστυχώς, δεν ξέρουν να χρησιμοποιήσουν με σοφία.
Αυτή είναι μία ενθουσιώδης εποχή για τα νήπια που δεν της λείπουν όμως τα μπερδέματα και τα νεύρα. Ανακαλύπτουν πως η χρήση αυτών των καινούργιων ικανοτήτων τα βάζει στο κέντρο της προσοχής, αυτό όμως μερικές φορές έχει αντίθετα αποτελέσματα αφού οι οργισμένες αντιδράσεις που συχνά προξενούν τους στερούν την τρυφερότητα και την αγάπη που απολάμβαναν σαν μωρά. Νευριάζουν γιατί τα μυαλουδάκια τους κατεβάζουν συνέχεια ενδιαφέρουσες ιδέες τις οποίες η ανωριμότητα του σωματικού τους συντονισμού τους εμποδίζει να εκτελέσουν.
Για τους γονείς, η νηπιακή ηλικία είναι η ηλικία που θα ασκήσουν κάποιον έλεγχο, καθοδηγώντας τρυφερά, θέτοντας όρια αποφεύγοντας την αντιπαράθεση και παραμένοντας 100% σταθεροί εκεί που χρειάζεται.
Για τα παιδιά, η νηπιακή ηλικία έχει να κάνει με τον έλεγχο του σώματος τους και της συμπεριφοράς τους
ΔΗΛΑΔΗ:
– Έλεγχος σωματικών λειτουργιών.
– Έλεγχος παρορμήσεων. Να μάθουν πως οι απαιτήσεις τους δεν ικανοποιούνται αυτόματα
– Έλεγχος της οργής της αποτυχίας. Να γνωρίζουν πως θέλουν να φάνε μόνα τους άλλα να αποδέχονται πως δεν μπορούν να το κάνουν με επιτυχία.
– Έλεγχος της συμπεριφοράς. Να μάθουν πως οι νευρικές κρίσεις δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος για να επηρεάσεις τους ανθρώπους.
-Έλεγχος του φόβου αποχωρισμού. Να μπορούνε να αποχωρίζονται τους γονείς για να πάνε στο παιδικό σταθμό και αργότερα στο σχολείο.
– Έλεγχος του εγωκεντρισμού. Να μοιράζονται την προσοχή, τα υπάρχοντα, να μην διακόπτουν και να συνειδητοποιούν πως και οι άλλοι έχουν δικαιώματα.
Οι έξι αλήθειες που κάνουν τα παιδιά να ανθίζουν, αυτές είναι:
1) Όταν αισθάνονται ότι τα αγαπούν και τα θέλουν.
2) Όταν ζούνε σε χαρούμενα, χωρίς ένταση σπίτια.
3) Όταν έχουν γονείς που είναι διατεθειμένοι να αφιερώσουν το χρόνο τους όταν το παιδί τους τον χρειαστεί.
4) Όταν παίρνουν καλά παραδείγματα από τους μεγάλους.
5) Όταν λαμβάνουν σαφή και ξεκάθαρη ανατροφή.
6) Όταν τα μεγαλώνουν γονείς με αυτοπεποίθηση.
Η ζωή είναι δύσκολη για τους σημερινούς γονείς, εξαιτίας του τρόπου ζωής, του ξέφρενου τρόπου ζωής, του ανταγωνισμού, της
απομόνωσης, των προσδοκιών. Οι περισσότεροι γονείς κάνετε εκπληκτικά καλή δουλειά, αλλά πολλοί δεν το συνειδητοποιείτε. Και αυτό έχει να κάνει με την ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ που αναφέρθηκε λίγο πιο πάνω. Η αυτοπεποίθηση είναι αυτό που κάνει τους γονείς θετικούς, δυνατούς και τους δίνει τα ηνία. Όταν η αυτοπεποίθηση είναι σε υψηλά επίπεδα τα καθημερινά προβλήματα μοιάζουν με μικροσκοπικούς λοφίσκους. Η αυτοπεποίθηση προωθεί την αποτελεσματική πειθαρχία, που βελτιώνει τη συμπεριφορά των παιδιών και μακροπρόθεσμα σχηματίζει σε μεγάλο βαθμό τη βάση της αυτοπεποίθησης του ίδιου του παιδιού.
Και πως γίνονται παιδιά με αυτοπεποίθηση; Όταν λαμβάνουν όπως επίσης προαναφέρθηκε σαφή και ξεκάθαρη ανατροφή, με άλλα λόγια αυτό που λέμε ΟΡΙΑ.
Τα όρια προσδιορίζουν το χώρο και το χρόνο εφαρμογής τους, παρέχουν ασφάλεια και εμπιστοσύνη, αποτελούν σημεία προσανατολισμού, άλλα και ακυρώνονται, εφόσον προσδιορίζουν κανόνες συμπεριφοράς που ισχύουν μόνο για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την αναπτυξιακή φάση του παιδιού.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη από όρια. Το να προσέχουμε και να σεβόμαστε τα όρια των παιδιών σημαίνει να καταφέρουμε να τους εξασφαλίσουμε συνθήκες δημιουργικής ανάπτυξης. Με αυτή την έννοια, τα ΟΡΙΑ προστατεύουν, δεν προστατεύουν όμως από την πραγματικότητα.
Μια μητέρα μου είπε πρόσφατα στο κέντρο ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη από όρια αλλά τόσο τα επιζητούμε κι εμείς. Και είχε τόσο δίκιο. Οι γονείς, οι παιδαγωγοί, οι δάσκαλοι και γενικότερα όλοι όσοι συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα στην παιδαγωγική διαδικασία, έχουν ΑΝΑΓΚΗ από όρια.
Το να θέτεις όρια σημαίνει προσοχή και σεβασμό στην ανθρώπινη προσωπικότητα.
Και παρά το γεγονός ότι πολλοί γονείς, παιδαγωγοί και δάσκαλοι είναι πεπεισμένοι για την αναγκαιότητα της θέσπισης ορίων, όταν φτάνει η στιγμή, αμφιταλαντεύονται. Και αυτό, επειδή υπάρχουν αρκετοί που υποστηρίζουν, ότι αφού θέλουμε το καλύτερο για τα παιδιά μας, από μόνο του αποκλείει και τον περιορισμό τους από όρια.
Για αυτό και βλέπουμε πολλές σχέσεις γονιών – παιδιών, να “ξεφεύγουν” από τον έλεγχο. Οι γονείς υποφέρουν και ανέχονται τόσα πολλά μέχρι που ο “κόμπος φτάνει στο χτένι”. Τότε λοιπόν αρχίζει το άγχος, η κούραση, η αγωνία και ο θυμός (στους γονείς). Αρχίζουν και τα πρώτα σημάδια και στα παιδιά.
Ο πρώτος δομημένος χώρος που αρχίζουν να δημιουργούνται τα πρώτα ψήγματα είναι φυσικά το σχολείο, ή οι οικογενειακές γιορτές και συγκεντρώσεις. Το πρώτο που θέλω να τονίσω πριν προχωρήσουμε στα επόμενα είναι ότι οι γονείς κάνουμε λάθη, και ευτυχώς που κάνουμε. Όποιος και να προσπαθήσει να μην διαπράξει λάθη κατά την ανατροφή των παιδιών, δεν θα τα καταφέρει. Πρώτον και κύριο επειδή θα αναλωθεί στην προσπάθεια να το αποφύγει.
Στους γονείς που ζούνε με το άγχος, ένα πράγμα έχω να πω. Έχουν δικαίωμα να κάνουν μόνο μέχρι δέκα λάθη την ημέρα. Διότι αν πιεστούμε για να αποφύγουμε τις ενδεχόμενες αστοχίες και να τα κάνουμε όλα σωστά, αυτό οδηγεί τις σχέσεις μας με τα παιδιά μας σε συναισθηματική αποστείρωση. Η διαδικασία της ανατροφής έχει να κάνει με τριβές, με διαμάχες αλλά και με αρμονική συνύπαρξη, με συμφωνίες και ασυμφωνίες.
Η ικανότητα λοιπόν να θέτει κάποιος όρια στον εαυτό του και στους άλλους είναι μια μακρά διαδρομή, όπου το κάθε βήμα περικλείει πρόοδο, σύγκρουση, ανασφάλεια, επιβεβαίωση, στασιμότητα. Η θέσπιση των ορίων αποτελεί μερικές φορές ένα επιπρόσθετο βάρος στην καθημερινότητα της ανατροφής. Και όμως τα όρια στο τέλος μάλλον μας απελευθερώνουν από τις καθημερινές τριβές. Αυτό που χρειάζεται
να ξέρει κάποιος γονιός είναι ότι τα παιδιά χρειάζονται ΟΡΙΑ- τα έχουν ανάγκη. Ανάγκη πρωτίστως για ενδυνάμωση της αυτονομίας τους, του σεβασμού τους, της σταθερότητας, στη σωματική τους, και στη ψυχική τους ακεραιότητα, στον προσανατολισμό τους.
Τα όρια διδάσκουν στα παιδιά τι μπορούν και τι όχι, ανάλογα με τη κάθε φάση τις εξέλιξής τους. Γύρω από τα σύνορα των ορίων υπάρχουν δυνατότητες και ικανότητες τις οποίες τα παιδιά μπορούν να ανακαλύψουν, να κατακτήσουν και να υιοθετήσουν.
Χωρίς όρια δεν είναι δυνατόν να υπάρχει ετοιμότητα και θέληση για απόδοση. Τελικά τα όρια επισημαίνουν στο παιδί να προσέχει και να σέβεται και τα όρια των άλλων. Χωρίς όρια και αμοιβαίο σεβασμό δεν είναι δυνατόν να υπάρξει κοινωνική συνύπαρξη και συντροφικότητα στις σχέσεις όχι μόνο τις οικογενειακές αλλά και τις κοινωνικές. Και βεβαίως τα παιδιά χρειάζονται γονείς που θέτουν όρια πρώτα στον εαυτό τους.
Αυτό σημαίνει να είναι κανείς έτοιμος να μάθει από τα παιδιά του, από τον αυθορμητισμό και τη δημιουργικότητα τους, αλλά ταυτόχρονα να τιμά και να υπερασπίζεται και τα δικά του όρια. Για τους γονείς, τα όρια σηματοδοτούν ότι υπάρχει προσωπική ζωή, πέρα από την ενασχόλησή τους με τα παιδιά.
Οι γονείς έχουν το δικαίωμα να ζουν και ως αυτόνομες προσωπικότητες, πέρα από το γονεϊκό ρόλο. Και όσο πιο έντονα το εισπράττουν από τα παιδιά τόσο οι σχέσεις με τους γονείς τους ισορροπούν καλύτερα μεταξύ εγγύτητας και απόστασης σεβασμού και ανεξαρτησίας, υπευθυνότητας και ελευθερίας. Τα όρια δεν έχουν καμία σχέση με την τιμωρία και τις απειλές. Όταν η σκληρότητα, η αυστηρότητα και η συνέπεια μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι τότε τα όρια, η παιδαγωγική τακτική χρωματίζονται αρνητικά.
Τότε η θέσπιση ορίων εκλαμβάνεται σαν προβληματική μέθοδος, η οποία θα έπρεπε να αποφεύγεται αν βρισκόταν κάποιος άλλος τρόπος. Βασικές προϋποθέσεις για τη θέσπιση ορίων είναι η ΑΠΟΔΟΧΗ, η ειλικρίνεια, η διαφάνεια, ο αμοιβαίος σεβασμός, και η σταθερότητα.
– Όποιος θέτει όρια στα παιδιά οφείλει να αναγνωρίζει τα δικά τους όρια.
– Οφείλει να αναγνωρίζει ότι και τα παιδιά χρειάζονται τον προσωπικό τους χώρο για να αναπτυχθούν τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά.
Κερασούλα Τζαβαλιά, παιδοψυχίατρος – ψυχοθεραπεύτρια – οικογενειακή σύμβουλος
