Κάποτε, σε παλαιότερες κοινωνίες, αλλά και σήμερα σε θύλακες στις σύγχρονες πόλεις και βέβαια σε μεγάλο κομμάτι του αναπτυσσόμενου κόσμου, η ζωή για τα παιδιά ήταν υπερβολικά, άδικα σκληρή. Παιδιά παλιά και σήμερα να πεθαίνουν από απλές αρρώστιες όπως πνευμονίες, να βιώνουν την στέρηση, την κακουχία, την αδικία, την δουλειά, την σωματική βία, τον πόνο.
Έπειτα οι κοινωνίες μας έδειξαν σημάδια προόδου. Δεν είναι ανεκτό πλέον να μην δίνεις παυσίπονα ή αναισθησία σε ένα μικρό παιδί «γιατί τα μικρά παιδιά δεν είναι άνθρωποι, δεν πονούν», δεν είναι ανεκτό να εκθέτεις παιδιά σε αναίτιο κίνδυνο ή πόνο.
Ωστόσο, στον σύγχρονο δυτικό κόσμο αυτή η υγιής αντίδραση στην κακή παιδική ηλικία του παρελθόντος φτάνει στιγμές σε δόσεις υπερβολής.
Ο πόνος, η σωματική κόπωση, η ψυχική προσπάθεια, οι στερήσεις, το κακό, ο θάνατος είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ενήλικης ζωής μας, έτσι που τα παιδιά μας όσο μεγαλώνουν χρειάζεται να ανοίγονται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, να παίρνουν πρώτες γεύσεις και να προετοιμάζονται από τους γονείς τους με ασφαλή, ελεγχόμενο τρόπο σε κάθε ευκαιρία.
Είναι καλό το positive thinking, αλλά παρερμηνεύεται εάν δίνουμε στα παιδιά την εντύπωση ότι σκοπός κάθε τους μέρας είναι να αποφεύγουν πάση θυσία οτιδήποτε δυσάρεστο, επίπονο, επώδυνο, να κλείνουν τα μάτια στην άλλη πλευρά αυτού του κόσμου πάση θυσία.
Εκφάνσεις και παραδείγματα αυτής της διαδεδομένης αντίληψης γονεϊκής και μεγαλώματος των παιδιών:
Ευκολία. Να μην σηκωθούν να πάρουν το νερό από την κουζίνα, θα τους το φέρουμε εμείς. Να παραγγέλνουν κάθε μεσημέρι τι θέλουν να φάνε έτοιμοι στο τραπέζι, με τους γονείς σερβιτόρους από πάνω τους. Να μην συμμετέχουν στις δουλειές του σπιτιού.
Άρνηση ανίας. Να μην βαριούνται ούτε στιγμή, μια στιγμή πριν καθίσουν πραγματικά και πάνε προς το να βαρεθούν, να τα βομβαρδίζουμε με ερεθίσματα, παιχνίδια, δραστηριότητες. Να μην αισθανθούν έστω και για κλάσμα δευτερολέπτου άσχημα, ότι δεν ξέρουν τι να κάνουν, για αυτό να γεμίσουμε τη μέρα και τη νύχτα τους με παιδικούς, σχολεία, αγγλικά γερμανικά αθλήματα και κάθε είδους οργανωμένη από μεγάλους δραστηριότητα. Πάνε να βαρεθούν ή να γκρινιάξουν περιμένοντας το φαγητό στο εστιατόριο; Αστραπιαία προληπτική κίνηση να πάρουν το κινητό ή το τάμπλετ στο χέρι. Κάθε στιγμή τους πρέπει να είναι ευχαρίστηση, απαγορεύεται η πλήξη, η υποψία δυσαρέσκειας.
Άρνηση σωματικού πόνου. Να μην πονέσουν στο εμβόλιο, στην εξέταση του παιδιού στον παιδίατρο. Υπάρχουν γονείς που δεν πηγαίνουν σε παιδίατρο γιατί το παιδί «θα κλάψει», και η εμβολιοφοβία έχει σήμερα σε σημαντικό βαθμό από πίσω αυτόν τον ψυχολογικό μηχανισμό: Αδυνατώ να δω το παιδί για ταλαιπωρείται για λίγες στιγμές ώστε να αποφύγει μεγαλύτερη ταλαιπωρία αν αρρωστήσει, δεν μπορώ να δω την μεγάλη εικόνα, εστιάζω μόνο στο πως θα αποφύγω οποιονδήποτε πόνο του παιδιού μου πάση θυσία.
Άρνηση ταλαιπωρίας. Να μην περπατήσουν λίγο παραπάνω, να είναι συνέχεια σε ένα καρότσι. Να μην πάρουν φάρμακο, έστω με το ζόρι μετά από εξήγηση και σταθερότητα του γονιού, με αποτέλεσμα να υποθεραπεύονται. Να μην ταξιδέψουν με αεροπλάνο γιατί θα ταλαιπωρηθούν, να μην βγουν έξω γιατί θα κρυώσουν κα.
Άρνηση της όψης του θανάτου. Να μην δουν κηδεία, να μην δουν τον αγαπημένο τους παππού πεθαμένο, να μην ακούσουν την αλήθεια ότι πέθανε. Να μην λυπηθούν, να μην σκεφτούν τι είναι η ζωή, τα μεγάλα της διλήμματα, μόνο να παίζουν ρομποτικά, ξέφρενα, μηχανιστικά και αυτιστικά πέραν του πραγματικού κόσμου, στον δικό τους πλασματικό παιδικό κόσμο της ευμάρειας και ευχαρίστησης χωρίς διακοπή. Να τα κρατήσουμε μακριά από τα σοβαρά ερωτήματα της ζωής, μην έτσι σκεφτούν και πονέσουν.
«Και γιατί να δείξω στο παιδί μου προβλήματα, δυσάρεστες καταστάσεις και δυσκολίες, δεν θα τα βρει μπροστά του ούτως ή άλλως όταν μεγαλώσει;»
Όταν ένα παιδί μεγαλώνει σε γυάλα υπερβολικής ασφάλειας, απομόνωσης από τις κακές εκφάνσεις του κόσμου, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να έρθει κάποια στιγμή σε απότομη σύγκρουση με τον εξωτερικό κόσμο. Αν οποιαδήποτε υποψία βίας είναι παντελώς αποκλεισμένη στο σπίτι, τότε η βία μπορεί να γίνει απαγορευμένος καρπός, έτσι που αντί να βοηθήσουμε το παιδί να μάθει να διαχειρίζεται ένα δυσάρεστο αλλά συχνό φαινόμενο γύρω του, αντί να το βοηθήσουμε να την ενσωματώσει υγιώς και να την απομυθοποιήσει, εντείνουμε την αναζήτησή της ως μυστήριο, ως επανάσταση εφηβείας, ως εικονική πραγματικότητα μακριά από το σπίτι.
Μεγαλώνουμε μη ρεαλιστικά ανάπηρα άτομα που δεν βλέπουν το άλλο μισό της ζωής, έως ότου, όταν πια ο γονεικός έλεγχος του σπιτιού γκρεμίζεται και οι συνομίληκοι έρχονται στο πρώτο πλάνο, απομυθοποιούνται οι γονείς και ο τρόπος που ανέθρεψαν.
Και επειδή η ανάγκη υπάρχει, η ανάγκη να κοιτάξουμε τον θάνατο, τη βία, το κακό, όσο και να τα κρύψουμε, βγαίνει στην επιφάνεια κάποτε, ως ακαταμάχητη περιέργεια για τον πραγματικό σκληρό κόσμο ή ως μετωπική σύγκρουση με τραυματισμό, πολλά παιδιά και έφηβοι θα απολαύσουν με εμμονή και χωρίς ίχνος διαχείρισης από τους γονείς δεκάδες σκοτωμούς σε ταινίες, βιντεο-παιχνίδια κα.
Είναι εν πολλοίς χαρακτηριστικό των δυτικών, χριστιανικών κοινωνιών: μια ζωή μακριά από κάθε πόνο, δυστυχία, θάνατο. Έτσι όμως προστατεύουμε πραγματικά τα παιδιά μας;
Δεν είναι όλα ευχαρίστηση, υπάρχει και η αυτοθυσία, η συμμετοχή στον πόνο, η ενσυναίσθηση, η ανθρωπιά, τα τραγικά ερωτήματα της ζωής, το ρίσκο και ο κίνδυνος, που μπορούν όλα αυτά να έχουν παροδικά γεύση πίκρας πολλές φορές αλλά γεμίζουν τη ζωή μας και που πρέπει να τα δείξουμε σταδιακά στα παιδιά μας όσο περνούν στην σχολική ηλικία. Χωρίς αυτά διδάσκουμε μια ζωή που έχει μπει στον αποχυμωτή και έχει βγει καρικατούρα, ένα ανούσιο, ανόητο κυνήγι ευμάρειας.
Κανείς δεν θέλει να επιστρέψει στα επίπεδα παιδικής παραμέλησης και κακοποίησης που χαρακτήριζαν παλαιότερες κοινωνίες, ωστόσο το άλλο άκρο που παρατηρείται συχνά σήμερα παράγει παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς όρια, ευθύνες, χωρίς συμμετοχή, χωρίς ολοένα αυξανόμενες, ελεγχόμενες με ασφάλεια από τους γονείς δόσεις έκθεσης στον πραγματικό κόσμο εκεί έξω. Κι αυτό γιατί οι γονείς σε κάποιες περιπτώσεις δεν περνούν στο επόμενο στάδιο.
Στόχος του γονιού δεν είναι να αποφεύγει για το παιδί κάθε πόνο, κάθε δυσκολία, κόπωση, μικρές ταλαιπωρίες, εμπειρίες της κακής πλευράς της ανθρώπινης φύσης. Ανάμεσα στο ένα άκρο, να βομβαρδίζεται το παιδί από άθλιας ποιότητας παιδικά με ανθρωπόμορφα τέρατα ή παραμύθια με ανθρωποφάγους δράκους, και στο άλλο, σε παιδικά ή παραμύθια γλυκανάλατα με απουσία υποψίας κακού ήρωα, υπάρχει η σταδιακή έκθεση μέσα από βιβλία και ταινίες σε σύγχρονα προβλήματα της ανθρώπινης ζωής και κακές συμπεριφορές ή καταστάσεις. Δεν χρειάζεται το δεκάχρονο παιδί να βλέπει φυσικά κάθε μέρα το ενημερωτικό δελτίο των 8 με όλα τα δεινά του κόσμου σε ακατάλληλες συχνά εικόνες, αλλά και δεν χρειάζεται σε αυτό το παιδί να κρύβουμε οποιαδήποτε σκηνή δυστυχίας ή υποψίας βίας ή σεξουαλικότητας.
Στα πρώτα χρόνια της ζωής στη σχέση του γονιού με το μικρό προτεραιότητα έχει το χτίσιμο εμπιστοσύνης, η ανταπόκριση, η κατά απαίτηση φροντίδα. Έπειτα και μέχρι τα δώδεκα χρόνια περίπου μπαίνει στην εικόνα αναπόφευκτα το άνοιγμα στον έξω κόσμο, το χτίσιμο ενός γερού παιδιού, που μαθαίνει να κρατιέται όρθιο σε σωματικούς και ψυχικούς πόνους, που εκπαιδεύεται στο stamina και στο resilience, στο χτίσιμο ανθεκτικότητας, που μαθαίνει να κοιτάζει την μεγάλη εικόνα, big picture, πέρα από παροδικούς πόνους και κακουχίες, που χτίζει δυνάμεις για τα δύσκολα. Μετά τα 12, δυστυχώς ή ευτυχώς, ο γονιός παύει να επηρεάζει οτιδήποτε, ο έφηβος έχει ήδη ξεπεράσει τον γονιό, έχει ανοιχτεί στον κόσμο και επηρεάζεται κυρίως από τους συνομιλήκους, το σχολείο, το ίντερνετ. Εκεί το μόνο που μένει στον γονιό είναι το προσωπικό του παράδειγμα, η στάση ζωής του, όχι το τι λέει στο παιδί αλλά το τι κάνει.
Σκόρπιες σκέψεις, τροφή για περαιτέρω σκέψη, μα ίσως και να το’ χουμε παρακάνει.
Επιμέλεια: Στέλιος Παπαβεντσης MRCPCH DCH IBCLC, Παιδίατρος – Σύμβουλος Γαλουχίας
